بررسی ارتباط تبعیت از درمان و پذیرش بیماری در بیماران دیابتی

دکتر فاطمه زهرا وفائی نژاد، دکتر علی کریمی رزوه، دکتر رئوفه کریمی، دکتر لیلا صیادی

 

بیماری‌های غیرواگیر (NCDs)، از جمله دیابت، به عنوان یکی از علل اصلی مرگ و میر در سراسر جهان، اکنون یکی از بزرگترین چالش‌های قرن بیست و یکم است. دیابت شیرین (DM) گروهی از اختلالات متابولیک است که با هیپرگلیسمی به دلیل نارسایی در ترشح، عملکرد انسولین یا هر دو مشخص می شود. از آنجایی که نیمی از بیماران دیابتی از بیماری خود بی اطلاع هستند، بنابراین مستعد ابتلا به عوارض دیابت هستند. عوارض زودرس دیابت، هیپوگلیسمی و هیپرگلیسمی است و عوارض دیررس شامل عوارض میکروواسکولار شامل نوروپاتی ، نفروپاتی و رتینوپاتی است، عوارض ماکرو عروقی شامل بیماری قلبی عروقی، سکته مغزی و بیماری شریان محیطی (PAD) است. مجموعه ی این عوامل موجب کاهش سلامت، امید به زندگی و کیفیت زندگی می شود. پیشگیری از عوارض را می توان از طریق تغییر سبک زندگی، تجویز داروهای خوراکی کاهنده قند خون و/ یا تزریق انسولین و مراقبت از خود به دست آورد.کنترل دقیق متابولیک و توانایی خودمراقبتی می تواند نتایج درمان دیابت را بهبود بخشد و خطر عوارض را به میزان قابل توجهی کاهش داد. بسیاری از مطالعات نشان داده اند که رعایت نکردن رژیم درمانی، یک مشکل عمده بالینی در مدیریت بیماران مبتلا به دیابت است. پایبندی و تبعیت از درمان به عنوان یکی از عوامل مهم موثر بر موفقیت درمان در بیماری های مزمن مانند دیابت است، که بیماران، با رعایت تبعیت از درمان، می توانند کیفیت زندگی خود را افزایش دهند. پایبندی و تبعیت از درمان توسط سازمان بهداشت جهانی به این صورت تعریف شده است: میزانی که رفتار یک فرد (مصرف دارو، پیروی از رژیم غذایی، و یا اجرای تغییرات سبک زندگی مطابق با توصیه‌های مورد توافق ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی است. عدم تبعیت و شکست در درمان را می توان به سه مرحله زمانی مجزا تقسیم کرد: عدم شروع درمان، عدم اجرای صحیح درمان و عدم تداوم درمان. عدم تبعیت به درمان دیابت، که عمدتا شامل رژیم غذایی، ورزش، سبک زندگی، مصرف مواد، دارو، ویزیت های بعدی و نظارت بر خود می باشد. محققان شش عامل اصلی را در رفتار بیماران نسبت به تبعیت از داروها متمایز کردند: عوامل مرتبط با بیمار، عوامل مرتبط با دیابت، عوامل مرتبط با دارو، عوامل مرتبط با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی، عوامل مرتبط با سیستم مراقبت‌های بهداشتی، و عوامل مرتبط با جامعه، عدم تبعیت به درمان اغلب منجر به بدتر شدن سلامتمی شود و اثرات اقتصادی منفی قابل توجهی را به دنبال دارد. یکی از عواملی که در تبعیت از درمان و تمایل بیمار جهت مشارکت در روند درمان دیابت نقش دارد، پذیرفتن بیماری است. پذیرش بیماری مستلزم درک ماهیت بیماری و رعایت توصیه ها و خود انضباطی است. و فرآیندی است که طی آن بیماران با موقعیت‌های جدید خود سازگار می‌شوند و سعی می‌کنند محدودیت‌های ناشی از بیماری را بپذیرند (مثلاً بدتر شدن کارایی بدنی آنها)، که این امر منجر به ادغام شرایط روانی تغییریافته آنها در سبک زندگی موجود می‌شود. پذیرش (کنار آمدن با بیماری) به معنای احساس ضعف در مقابل بیماری و انکار آن نیست، بلکه ریشه در اعتماد به نفس جهت پذیرش و کنار آمدن با مسائل خارج از کنترل فرد دارد و به فرد جهت تحمل بهتر بیماری کمک می کند. عدم پذیرش بیماری ممکن است موجب عدم تطابق با بیماری شده و فرایند درمان را با تاخیر مواجه کند. پذیرش بیماری فرآیند پیچیده ای است که ممکن است تحت تاثیر عوامل بالینی باشد، مانند: علائم بیماری، کیفیت درمان، عوارض جانبی دارو، استعدادهای فردی ناشی از محدودیت های تحمیلی و استراتژی مقابله با بیماری، سازگاری مناسب با دیابت یعنی توسعه پذیرش عملکردی، معمولاً منجر به حفظ یا بازیابی یکپارچگی خود، یعنی احساس کفایت می شود. افرادی که این بیماری را می پذیرند رفتارهایی از خود نشان می دهند که مطابق با الزامات آموزش دیابت است، مانند تغذیه، ورزش و استفاده منظم از داروهای خود. به این ترتیب، آنها می توانند سطح گلوکز خون خود را بدون عارضه حفظ کنند. ایده های خاصی مانند علل درک شده، پیامدها، سیر و قابل کنترل بودن یک بیماری (دیابت) بر روند سازگاری آن تاثیر می گذارد و در نتیجه سطوح پذیرش بیماری را تعیین می کند. همچنین پذیرش بیماری کمک می کند تا بیمار دید درستی نسبت به فرایند درمان داشته باشد و آگاهانه و با تعهد، درمان را دنبال کند. علیرغم اینکه بیماری دیابت در حال گسترش است و پذیرش بیماری دیابت کمک می کند تا بیمار دید درستی نسبت به فرایند درمان داشته باشد و آگاهانه و با تعهد، درمان را دنبال کند، و همچنین تبعیت از درمان یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده پیامدها در بیماران مبتلا به دیابت است ، اما مطالعات کمی درمورد بررسی ارتباط تبعیت از درمان و پذیرش بیماری در بیماران دیابتی در سایر کشور ها انجام شده و با توجه به بافت فرهنگی ایران، چنین مطالعه ای انجام نشده است، لذا مطالعه حاضر با هدف فوق به منظور تسهیل در مدیریت بیماری دیابت، ایجاد انگیزه و حمایت از بیماران دیابتی انجام خواهد شد. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش و تایید فرضیه ی مطالعه⸲ با توجه به اهمیت پذیرش بیماری دیابت و تاثیر آن بر تبعیت به درمان که شامل تبعیت از رژیم غذایی و دارویی و دستورات پزشک می باشد، و ارتباط این متغیر ها، که تاکنون در ایران مورد ارزیابی قرار نگرفته اند، را می توان بررسی نمود، همچنین مطالعه حاضر براساس اولویت پژوهشی بیماری مزمن، دانشکده پرستاری و مامایی تهران می باشد. امید است که با شناسایی عواملی که در پذیرش بیماری نقش دارند، بتوانیم بیماران را در انجام فعالیت های خودمراقبتی و تبعیت از درمان ، یاری دهیم.